Waarom we altijd meer willen. De les van Aparigraha.

Wij, als mensen, vermijden pijn en jagen plezier en comfort na. Hier is niets mis mee, we zijn biologisch geprogrammeerd om dit te doen om zo onze overlevingskansen te vergroten. We hebben huizen gebouwd om ons te beschermen van de regen en de wind en om behaaglijk warm te blijven in de winter. We hebben auto’s zodat we met gemak grote afstanden kunnen afleggen. We hebben machines om onze kleding in te wassen, onze vloeren schoon te houden en om ons urenlang te kunnen vermaken. 

Maar al dit, heeft een prijs. We moeten hard werken, om de hypotheek of de huur te kunnen betalen en een dak boven ons hoofd te kunnen houden. Familie en vrienden wonen ver van elkaar vandaan en een dagelijkse reis naar het werk met de bijbehorende files is voor velen niet ongewoon. Alle apparaten die ons meer vrije tijd zouden moeten geven, hebben het tegenovergestelde effect gehad. We hebben het drukker dan ooit. 

Wat kunnen we leren van de yogafilosofie? De laatste van de vijf Yama’s en de eerste stap van het achtvoudige pad is Aparigraha. Letterlijk vertaald betekent A-pari-graha niet-meer-pakken. Het betekent dat we niet meer nemen dan we nodig hebben. Meestal wordt dit begrip vrij vertaald als hebzuchtloosheid. 

Over het algemeen wordt er aangenomen dat dieren in hun natuurlijke omgeving in een staat van balans leven, in een harmonieus ecosysteem met andere diersoorten en hun leefomgeving. Carnivoren roeien hun prooi niet uit en herbivoren grazen niet zoveel dat ze alle planten opeten. Vanuit dit perspectief gezien zijn wij, de mens, een unieke uitzondering. Maar dit is niet de realiteit. Er zijn talloze diersoorten die hun prooi volledig uitroeien en alle planten in hun leefomgeving opeten. Het gebeurt alleen niet vaak, omdat onder andere ziekten, verhongering en toegenomen agressie de te groot geworden diersoorten weer inperken. De mens verschilt alleen van deze diersoorten in dat wanneer één van onze voedselbronnen is uitgeput, wij kunnen wisselen naar een andere voedselbron. Is deze uitgeput, dan zijn er nog twintig andere. Daarnaast hebben we medicijnen en zorg om onze levenskansen te vergroten, en wetten en sociale gedragsregels die onze agressie beperken. 

Meer willen, of meer nemen dan goed is, is dus geen unieke eigenschap van de mens. Het is een onderdeel van onze natuur. Zoals een virus zich blijft verspreiden en een parasiet haar gastheer doodt, gaat ook de mens door totdat alles in onze leefomgeving op is. De mens is verantwoordelijk voor 95% van de uitgestorven zoogdieren in de afgelopen 50.000 jaar. We hebben de bodem uitgeput door landbouw en bossen gekapt voor brandhout, huizen en nieuwe akkers. Beetje bij beetje, is de leefomgeving van de mens steeds groter geworden en hebben we ons verspreid over elk deel van de wereld.

Deze drang naar uitbreiding wordt nog eens versterkt door onze monetaire economie – een systeem van eeuwige groei. We moeten blijven produceren, blijven consumeren, blijven werken. Er is altijd méér nodig, anders stort het hele systeem in. 

Ik denk niet dat mensen 2000 jaar geleden, toen de Yoga Sutra’s werden opgeschreven, zich onze huidige maatschappij zelfs maar voor hadden kunnen stellen. Hoe ziet Aparigraha er in de 21e eeuw uit? Want om enigszins te kunnen overleven in deze wereld, moet je er wel in mee draaien. Schoon eten, zonder gif of genetische modificaties, kost geld. Kleding zonder polyester, kost geld. Een fijn huis waar je in alle rust kan mediteren, kost geld. 

De vraag is dus, wat is genoeg? Wat telt als méér pakken dan je nodig hebt? Ik denk dat dit voor iedereen anders is en dat iedereen voor zichzelf deze vraag moet beantwoorden. De yogafilosofie geeft één hint, waar je naartoe werkt met Aparigraha: